Wat is een monument?
Een monument is een cultuurhistorisch waardevol pand of object dat beschermd wordt door de Erfgoedwet. Het doel van deze bescherming is om dit erfgoed voor toekomstige generaties te behouden en zoveel mogelijk ongeschonden te houden. Een gebouw wordt als monument aangewezen om het te beschermen tegen sloop of grote verbouwingen waarbij het historische karakter van het pand verloren gaat.
Hoe wordt een pand monumentaal?
De Minister van Onderwijs Cultuur en Wetenschap wijst beschermde rijksmonumenten aan. In de praktijk regelt de Rijkscollectie RCE de aanwijzing of het schrappen van een monument. Zij hebben een standaard ontwikkeld voor de waardering van monumenten. Zo wordt meestal een bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd en moeten gebouwen minimaal 50 jaar oud zijn om in aanmerking te komen als monument. Bij een aanwijzing gaat het altijd om een afweging tussen de belangen van een eigenaar en het algemene belang van bescherming van het cultureel erfgoed. In de praktijk zijn de belangen van een eigenaar vrijwel nooit reden om een aanwijzingsverzoek af te wijzen.
Voor de aanwijzing van een monument wordt in ieder geval advies gevraagd aan het college van B&W van de gemeente waarin het beoogde monument ligt. De eigenaar kan tijdens deze procedure ook zijn mening geven. Een eigenaar kan geen verzoek indienen tot aanwijzing als rijksmonument maar wel een suggestie voor aanwijzing doen.
Een provincie of gemeente kan ook monumenten aanwijzen. Een eigenaar of belanghebbende kan zo’n aanwijzing ook aanvragen. Een verzoek hiervoor moet bij de gemeente (of provincie) worden ingediend.
Een aangewezen monument wordt opgenomen in het monumentenregister. Alles wat in de omschrijving staat, valt onder de bescherming.
Wat voor soort monumenten zijn er?
Nederland kent vier soorten monumenten: rijksmonumenten, provinciale monumenten, gemeentelijke monumenten en beschermde stads- en dorpsgezichten.
Sommige monumenten staan tevens op de Unesco werelderfgoedlijst, zoals het Rietveld Schröderhuis, de Waddenzee en de Amsterdamse grachtengordel.
De rijksoverheid beschermt ruim 62.000 monumenten, waarvan meer dan 33.000 woonhuizen, zo’n 6500 boerderijen, ruim 3500 kerken, bijna 1250 molens, een kleine 1000 kastelen en landhuizen, ruim 1400 openbare gebouwen, 800 verdedigingswerken en 1400 archeologische monumenten. Voorbeelden van rijksmonumenten in Beverwijk en Heemskerk zijn de St. Agathakerk op de Breestraat, Fort Velsen, stolpboerderij De Kruisberg en Chateau Marquette.
Als een object geen nationale betekenis heeft maar wel van plaatselijk of regionaal belang is, kunnen provincies of gemeenten besluiten een pand op hun eigen monumentenlijst te zetten. Er zijn ongeveer 40.000 provinciale en gemeentelijke monumenten. Alleen de provincies Noord-Holland en Drenthe hebben provinciale monumenten.
Wat zijn de voordelen van een monument?
- Je woont in een prachtig, uniek pand met een grote historische waarde en beschermde status.
- Je kunt gebruikmaken van advies en ondersteuning van o.a. de gemeente, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Monumentenwacht bij het onderhoud en renovatie van je woning.
- Als je een rijksmonumentaal woonhuis bezit kun je bovendien bij het Nationaal Restauratiefonds tegen lage rente een Restauratiefonds-hypotheek aanvragen. Ook kom je dan mogelijk in aanmerking voor belastingvoordeel via de inkomstenbelasting.
Wat zijn de nadelen van een monument?
- Een monument moet zijn historische waarde behouden waardoor verbouwen maar beperkt mogelijk is. Er zijn strenge regels voor het aanpassen, verbouwen of restaureren van een monumentaal pand.
- De kosten voor het onderhoud van een monument zijn relatief hoog omdat er vaak specialistische zorg nodig is en er vaak speciale materialen of technieken nodig zijn. Lang niet alle aannemers hebben deze kennis.
- Vergunningstrajecten voor een monument duren langer dan bij gewone panden omdat er strengere regels en eisen gelden. Ook de kosten van een architect zullen hierdoor hoger uit vallen dan normaal.
- De isolatiewaarden van monumentale panden voldoen meestal niet aan de standaarden van tegenwoordig. Hierdoor kan het verwarmen van je pand lastig en kostbaar zijn. Voor de isolatie of aanleg van centrale verwarming in een monumentaal pand dien je een vergunning aan te vragen.
- Opstalverzekeringen voor monumenten zijn duurder dan voor gewone panden. Dit komt doordat de herstelkosten voor een monument hoger zijn dan voor een normale woning.
Wat mag wel en niet bij een monument?
Het Rijk beschermt rijksmonumenten met algemene regels die het beschadigen, vernielen en verwaarlozen van rijksmonumenten verbieden. Verder zijn (ver)bouw- of renovatie-activiteiten alleen mogelijk met een omgevingsvergunning.
Normaal onderhoud mag altijd zonder vergunning worden uitgevoerd. Onder normaal onderhoud valt bijvoorbeeld het herstellen van enkele voegen, schilderen in dezelfde kleur als de bestaande kleur en het vervangen van een 15 jaar oude (niet-historische) keuken. Voor wijzigingen is altijd een omgevingsvergunning nodig. Onder wijzigingen vallen bijvoorbeeld het voegen of reinigen van een hele gevel, het schilderen in een andere kleur dan de bestaande kleur en het aanpassen van beglazing en/of kozijnen. In twijfelgevallen is het verstandig om vooraf contact op te nemen met de gemeente.
Wat houdt beschermd stadsgezicht in?
Een beschermd stads- of dorpsgezicht is een gebied in een stad of dorp met beeldbepalende gebouwen met historische karakteristieken, bijvoorbeeld de historische binnenstad van Haarlem. De beschermde stads- en dorpsgezichten zijn gebouwd of aangelegd voor de Tweede Wereldoorlog.
De bescherming is bedoeld om ontwikkelingen van de stad of het dorp te laten plaatsvinden op basis van de historische kenmerken, zodat de ruimtelijke karakteristiek wordt voortgezet en de historische identiteit behouden blijft. Op dit moment zijn er in Nederland 472 van deze beschermde gebieden.
Bij een beschermd stads- of dorpsgezicht gaat het om het totaalbeeld dat gevormd wordt door de gebouwen, straten, pleinen, havens, bruggen, bomen enzovoorts. De bescherming van aangewezen stads- en dorpsgezichten wordt geregeld in het bestemmingsplan van gemeentes. Deze bescherming richt zich niet op afzonderlijke panden. Niet elk gebouw binnen een beschermd stads- of dorpsgezicht is dus een monument.
De omgeving van beschermde stads- of dorpsgezichten kan ook onderdeel zijn van het bijzondere karakter van het gebied, denk aan zichtlijnen of de beleving van een historisch stadssilhouet. Hier moet rekening mee worden gehouden bij het opstellen van bestemmingsplannen.
